راهنمای کمک‌های اولیه روانشناختی در کودکان و نوجوانان در شرایط بحران - مرکز مشاوره و سبک زندگی
راهنمای کمک‌های اولیه روانشناختی در کودکان و نوجوانان در شرایط بحران
تهیه‌شده در مرکز مشاوره، سلامت و سبک زندگی دانشگاه بوعلی سینا
به اهتمام: دکتر شهریار یارمحمدی واصل.
در شرایط بحرانی، کودکان و نوجوانان بیش از سایرین در معرض آسیب‌های روانی قرار دارند. در این مواقع، والدین، مربیان و مراقبین باید با اصول کمک‌های اولیه روانشناختی آشنا بوده و با روش‌های ساده اما مؤثر به کاهش اضطراب و حفظ سلامت روان آن‌ها کمک کنند. در ادامه، مجموعه‌ای از راهکارهای روانشناختی همراه با توضیحات علمی و کاربردی ارائه می‌شود:
اصول و راهکارهای مراقبتی:
۱.در آغوش گرفتن و نوازش کودک لمس فیزیکی محبت‌آمیز در بحران پیام حمایت و امنیت را منتقل می‌کند. در آغوش گرفتن، دست گرفتن و نوازش موجب آرامش، کاهش اضطراب و تنظیم ضربان قلب کودک می‌شود.
۲.اطمینان دادن به کودک که در امنیت است کودک در بحران دچار ترس از خطرات مداوم است. اطمینان دادن مداوم با جملاتی مثل «الان در امان هستی» باعث بازگشت آرامش می‌شود.
۳.انجام فعالیت‌های مثبت و سرگرم‌کننده بازی، نقاشی، قصه‌گویی و کارهای هنری حواس کودک را از موضوعات استرس‌زا دور می‌کند و خلق او را بهتر می‌سازد.
۴.تنها نگذاشتن کودک حضور مراقب در بحران، حس امنیت و آرامش را به کودک بازمی‌گرداند. تنهایی ترس را تشدید می‌کند.
۵.مجبور نکردن کودک به غذا خوردن در شرایط اضطرابی، سیستم گوارش مختل می‌شود. باید ابتدا استرس کودک را کاهش داد و سپس به تدریج تغذیه را برقرار کرد.
۶.ایجاد فضای شاد و امن هنگام غذا خوردن غذا خوردن در جمع خانواده همراه با گفت‌وگوی آرام و فضای شاد، اضطراب را کاهش می‌دهد.
۷.ورزش و تنفس عمیق با کودک فعالیت بدنی و تمرین تنفس آرام، فشار روانی را کم کرده و ضربان قلب را منظم می‌کند.
۸.انجام فعالیت‌های دلخواه کودک در کنارش انجام کارهایی مثل نقاشی، موسیقی و قصه‌گویی همراه کودک، راهی برای بیان احساسات و کاهش ترس است.
۹.گوش دادن به احساسات کودک بدون قضاوت و قطع کردن حرف‌هایش، به او گوش دهید و احساساتش را تأیید کنید.
۱۰.کمک به آرام شدن در مواقع ناراحتی شدید به کودک بگویید: «می‌دانم الان خیلی ناراحت و عصبانی هستی. این شرایط سخت است.» و به او حق بدهید.
۱۱.ترک نکردن کودک در هنگام گریه و فریاد حضور کنار کودک در لحظات بحرانی، اضطراب او را کاهش می‌دهد و حس امنیت ایجاد می‌کند.
۱۲.تخلیه خشم از طریق نقاشی، بازی و گفت‌وگو فرصت بروز احساسات در قالب‌های بی‌ضرر مانند نقاشی و بازی را به کودک بدهید تا از انباشت خشم در امان باشد.
۱۳.حمایت از احساس خشم کودک با جمله‌هایی مانند «حق داری ناراحت باشی» احساس خشم او را بپذیرید و رد نکنید.
۱۴.اجازه بیان هر نوع احساس هر واکنشی چون خشم، گریه، ترس و خنده در بحران طبیعی است. سرکوب احساسات، اضطراب را افزایش می‌دهد.
۱۵.ایجاد امید نسبت به آینده به کودک بگویید: «شرایط بهتر خواهد شد.» این امید، نیروی درونی کودک را تقویت می‌کند.
۱۶.منتقل نکردن اضطراب شخصی به کودک اگر کودک اضطراب شما را ببیند، ترس او تشدید می‌شود. اضطراب خود را مدیریت کنید.
۱۷.اطمینان دادن که بحران تمام شده است با جملاتی ساده و آرام، امنیت فعلی را به کودک گوشزد کنید.
۱۸.دوری از اخبار و رسانه‌ها تصاویر و اخبار رسانه‌ای در بحران، ترس کودک را چند برابر می‌کند. او را از این فضا دور کنید.
۱۹.برخورد آرام در صورت بی‌اختیاری ادرار این واکنش در بحران طبیعی است. لباس او را بدون سرزنش تعویض کنید.
۲۰.آماده‌سازی کودک در صورت تکرار حادثه به کودک بگویید این اتفاق‌ها گاهی رخ می‌دهد اما کشور و خانواده آماده مقابله هستند.
۲۱.اجازه شرکت در مراسم سوگواری این کار به کودک کمک می‌کند فقدان را بپذیرد و سوگ را طبیعی تجربه کند.
۲۲.تهیه جعبه نگرانی یک جعبه مقوایی یا کیسه مخصوص آماده کنید و از کودک بخواهید نگرانی‌هایش را در آن بنویسد.
۲۳.اولویت‌بندی نگرانی‌ها و حل تدریجی لیستی از نگرانی‌های کودک تهیه کرده، مهم‌ترین آن‌ها را بررسی و رفع کنید.
۲۴.پاسخ متناسب به سوالات کودکان متناسب با سن و درک کودک به سوالات و نگرانی‌هایش پاسخ دهید و اجازه دهید احساس شنیده شدن داشته باشد.
۲۵.سرزنش نکردن بابت ترس و نگرانی با او همدلی کنید و بگویید: «طبیعی است که ترسیده باشی.»
۲۶.ایجاد فرصت گفت‌وگوی آزاد درباره مسائل ناراحت‌کننده اجازه دهید کودک بدون سانسور، احساساتش را بیان کند.
۲۷.اطمینان از تلاش بزرگ‌ترها برای حل مشکلات کودک باید بداند که بزرگ‌ترها برای امنیت و بهبود اوضاع در تلاشند.
۲۸.آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی به کودک روش‌هایی مانند تنفس عمیق، فکر کردن به خاطره‌های خوب و تصور مکان امن را بیاموزید.